Kompetensi: Mengapresiasi teks fiksi cerita rakyat sesuai konteks
secara lisan dan tulis.
Indokator:
1. Siswa mampu mempresentasikan
cerita rakyat dengan tata bahasa yang sopan dan santun sesuai dengan tata
bahasa jawa.
2. Siswa mampu berkomunikasi dengan teman sebaya
3. Siswa mampu memberikan penilaian kepada teman
4. Siswa mampu menjelaskan pesan moral dari cerita rakyat
BUKIT CATU
Alkisah neng panjeronan Pulau Bali, ana siji desa sing subur
lan makmur. Sawah lan tegale sanuli menehake panen sing berlimpah. Neng desa
kesebut tinggal sawong petani nduwe jeneng pak Jurna lan bojone. Dekne kabeh
mengenke pakoleh panen parine luwih akeh saka nang pakoleh panen sadurunge.
"Hem, sabecike nang musim tandur pari saiki iki awake dhewe berkaul,"
usul pak Jurna nang bojone. "Berkaul apa, pak?" sahut Bu Jurna.
"Begini, nek pakoleh panen pari mengko ningkat awake dhewe gawe siji
tumpeng sega gedhe, ujar pak Jurna kebak harap. Embok Jurna setuju.
Jebulna pakoleh panen pari pak Jurna ningkat. Padha karo kaul
sing wis diucapkan, bacut terus pak Jurna lan bojone nggawe siji tumpeng sega
gedhe. Kajaba kuwi dianakne pesta pangan lan ombe. Ning pak Jurna lan bojone
durung puas karo pakoleh panen sing dekne kabeh saka. Dekne kabeh pengen
berkaul meneh dimusim pari ikine. "saiki awake dhewe berkaul meneh. Nek
pakoleh panen pari mengko luwih ningkat, awake dhewe arep nggawe telu tumpeng
sega gedhe-gedhe," ujar pak Jurna sing didukung bojone. Dekne kabeh pun
pengen ngenekake pesta sing luwih meriah daripada pesta sadurunge.
Jebulna bener-bener kedadean. Pakoleh panen pari luwih
ningkat meneh. Pak Jurna lan bojone cepet nglakoni kaulnya. Sakanggonan turah
panen ditukokake kewan ingon-ingon saka pak Jurna. Ning dekne kabeh isih durung
puas. Pak Jurna lan bojone berkaul meneh arep nggawe lima tumpeng gedhe nek
pakoleh panen lan ingon-ingone dadi luwih akeh. Panen ikine melimpah ruah lan
ingon-ingone tambah akeh. "mubarang anugerah saka Sang Dewata, apa sing
awake dhewe mit kedadeyan," ucap pak Jurna warata.
Neng mubarang esuk sing cerah, pak Juran lunga menyang sawah.
Sak-uga tiba neng pinggir palemahan sawahan, dheweke ndeleng samubarang sing
aneh. "Onggokan lemah sagedhe catu?" takone jero ati.
"pangrasaku onggokan lemah iki kemarin durung ana," gumam pak Juran
karo ngeling-eling. Waca uga cerito rakyat aji saka lan artine.
Catu yaiku piranti penakar beras saka tempurung kambil.
Sakwise deleng onggokan lemah kuwi, pak Jurna cepet mbanjurke dalan ngepung
sawahe. Sakwise kuwi, dheweke mulih menyang omah. Setibanya neng omah, pak
Jurna nyritani nang bojone babagan apa sing dideloke mau. Dheweke cepet
ngusulake ben nggawe catu sega kaya sing didelok neng sawah. Embok Jurna
mendukung rencana bojone.
Kelanjutan cerkak bahasa jawa asal usul bukit catu
"Begini, pak. Awake dhewe gawe beberapa catu sega. Karo ngono, panenan
awake dhewe arep berlimpah ruah, dadine bisa ngluwihi panenan wong liya,"
usul Bu Jurna.
Pakoleh panen berlimpah ruah. Lumbung pari kebak. Para tangga
pak Jurna takjub ndeleng pakoleh panen sing tiada bandinge kuwi. "pak Jurna
kuwi petani ulung," tembung sawong lanang separo baya marang
kanca-kancane. "dudu petani ulung ning petani beruntung," timpal
salah siji kancane karo ngesem. Pak Jurna lan bojone nggawe beberapa catu sega.
Pesta pora cepet dianakne meriah banget. Beberapa catu sega
cepet digawa menyang panggon siji catu sing ngrupa onggokan lemah ana. Ning,
pak Jurna kaget banget ndeleng catu kesebut nambah gedhe.
"becik, aku arep nggawe catu sega kaya catu lemah sing
tambah gedhe iki," tekad pak Jurna bernada sombong. Pak Jurna cepet mulih
menyang omah lan ngongkonke bojone ben nggawe siji catu sega sing luwih gedhe.
Siji catu sega sing dipangarah wis jaga digawa menyang sawah.
Karo bersenandung lan diiringi gemerciknya banyu sawah, pak Jurna nggawa catu
sega gedhe. Ning sakwise tiba dipanggon, pak Jurna terperanjat.
"Astaga! Catu tambah gedhe lan dhuwur!" pekiknya.
"ora apaa. Aku isih nduweni simpanan beras sing bisa digawe sagedhe catu
iki," ujar pak Jurna dhuwur ati. Ngonoa sing kedadean. Saben pak Jurna
nggawe catu sega luwih gedhe, onggokan lemah sing ngrupa catu nambah gedhe lan
tambah dhuwur. Suwe kesuwen catu lemah kesebut dadi siji bukit.
Pak Jurna lan bojone
pasrah. Dekne kabeh wis ora saguh meneh nggawe catu sega. Bacut terus apa sing
kedadean? Pak Jurna tiba miskin amarga ulah lan kesombongannya dhewe. Akhire,
onggokan lemah sing wis ngowah dadi bukit kuwi dijenengi Bukit Catu.
Soal
1. Carilah
kata-kata yang terdapat pada cerita yang tidak sesuai dengan tata bahasa jawa
dan berikan pembetulan pada kata-kata yang salah tersebut!
2. Presentasikan
cerita tersebut dengan tata bahasa yang sopan dan santun sesuai dengan tata
bahasa jawa!
3. Pada
cerita yang disajikan pesan moral apakah yang ada pada cerita tersebut!
4. Berikanlah
penilaian komentar pada penampilan antar teman dengan bahasa jawa yang sopan
dan santun!